چرا رگ بیمار خراب می‌شود؟ نقش کیفیت آنژیوکت و ست سرم در ایجاد فلبیت

دسترسی عروقی محیطی (Peripheral IV Access) یکی از رایج‌ترین و ضروری‌ترین اقدامات درمانی در سراسر جهان است. با این حال، حفظ سلامت رگ و جلوگیری از عوارض ناشی از کاتترگذاری، همواره یکی از چالش‌های بزرگ کادر درمان بوده است. تخمین زده می‌شود که درصد قابل توجهی از کاتترهای وریدی محیطی قبل از اتمام دوره درمانی، به دلیل بروز عارضه‌ای به نام فلبیت (Phlebitis) از کار می‌افتند. این امر نه تنها باعث ناراحتی شدید بیمار می‌شود، بلکه هزینه‌های درمانی و مدت زمان بستری را نیز افزایش می‌دهد. در بسیاری از موارد، ریشه این مشکل به عوامل فنی و کیفیت نامطلوب تجهیزات مصرفی مانند آنژیوکت و ست سرم باز می‌گردد.

فلبیت: تعریف و مکانیسم‌های آسیب رگ

فلبیت به معنای التهاب جداره داخلی رگ (اینتیما) است که در پی آسیب مکانیکی، تحریک شیمیایی یا آلودگی میکروبی ایجاد می‌شود. هنگامی که یک رگ دچار فلبیت می‌شود، جریان خون مختل شده، درد و تورم در ناحیه تزریق ایجاد می‌گردد و عملاً رگ برای ادامه درمان بلااستفاده می‌شود.

انواع فلبیت مرتبط با تجهیزات

فلبیت می‌تواند به سه شکل اصلی در بیماران دارای دسترسی وریدی بروز کند:

1. فلبیت مکانیکی: ناشی از آسیب فیزیکی جداره رگ در حین ورود آنژیوکت یا تحریک مداوم کاتتر درون رگ. کیفیت پایین نوک سوزن و زبری کاتتر نقش مستقیمی در این نوع فلبیت دارد.
2. فلبیت شیمیایی: ناشی از تزریق محلول‌هایی با اسمولاریته بالا یا pH نامناسب، اما می‌تواند توسط مواد شیمیایی آزاد شده از بدنه نامرغوب کاتتر نیز تشدید شود.
3. فلبیت عفونی (سپتیک): شدیدترین نوع که ناشی از ورود میکروارگانیسم‌ها از طریق محل ورود آنژیوکت یا آلودگی در طول مسیر ست سرم است.

نقش کیفیت آنژیوکت در بروز آسیب مکانیکی

آنژیوکت (کاتتر وریدی محیطی) اولین ابزار تماسی با رگ بیمار است. نحوه طراحی و مواد ساخت آنژیوکت می‌تواند تعیین‌کننده موفقیت یا شکست دسترسی وریدی باشد. تأمین‌کنندگان باید هنگام خرید تجهیزات پزشکی، استانداردهای بین‌المللی را ملاک اصلی قرار دهند تا از سلامت و ایمنی بیماران اطمینان حاصل شود.

اهمیت حدت نوک سوزن و پولیش‌کاری کاتتر

یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش فلبیت مکانیکی، طراحی سه‌پخ (Triple Bevel) و حدت بالای نوک سوزن است. اگر سوزن به اندازه کافی تیز نباشد یا پولیش‌کاری مناسبی نداشته باشد، به جای برش تمیز، باعث پارگی و سایش دیواره رگ می‌شود. این پارگی‌های کوچک، بستر مناسبی برای شروع التهاب (فلبیت مکانیکی) فراهم می‌کنند. پس از وارد شدن، کاتتر پلاستیکی در رگ باقی می‌ماند. اگر جنس کاتتر ضعیف باشد (مثلاً حاوی پلی وینیل کلراید غیر استاندارد)، نه تنها انعطاف‌پذیری پایینی دارد، بلکه ممکن است در سطح آن ریزپرزهایی وجود داشته باشد که با هر حرکت بیمار، جداره داخلی رگ را تحریک کرده و فلبیت مزمن ایجاد کند.

جنس کاتتر و واکنش‌پذیری بدن

کاتترهای با کیفیت بالا معمولاً از موادی مانند تفلون (PTFE) یا پلی‌اورتان ساخته می‌شوند که زیست‌سازگاری (Biocompatibility) بیشتری دارند و سطح اصطکاک آن‌ها با جدار رگ پایین است. کاتترهای ارزان‌تر و با کیفیت پایین، ممکن است دارای ترکیباتی باشند که واکنش‌های شیمیایی موضعی ایجاد کرده و منجر به فلبیت شیمیایی شوند، حتی اگر مایع تزریقی مشکلی نداشته باشد.

نقش ست سرم و مسیر تزریق در تشدید عفونت

ست سرم و سایر خطوط تزریق (Infusion Sets) وظیفه انتقال محلول‌ها از کیسه سرم به کاتتر را بر عهده دارند. ست سرم نامرغوب می‌تواند به دو روش اصلی به تخریب رگ و ایجاد فلبیت دامن بزند:

فیلتراسیون ضعیف و ورود ذرات معلق

برخی از ست‌های سرم بی‌کیفیت ممکن است در بخش فیلتر داخلی خود (Air Vent Filter) استانداردهای لازم را نداشته باشند یا دارای نقص‌های ساختاری باشند که اجازه دهند ذرات ریز پلاستیکی یا باقی‌مانده‌های فرآیند تولید وارد مایع تزریقی شوند. ورود این ذرات ریز به داخل جریان خون می‌تواند منجر به التهاب وریدی (فلبیت شیمیایی) و حتی آمبولی‌های کوچک میکروبی شود.

نقض استریلیزاسیون و آلودگی ثانویه

یکی دیگر از مشکلات اساسی در تجهیزات یک‌بار مصرف، نقص در فرآیند استریلیزاسیون و کیفیت پایین بسته‌بندی است. یک آنژیوکت یا ست سرم که به درستی استریل نشده یا بسته‌بندی آن به راحتی پاره می‌شود، خطر ورود باکتری‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. عفونت‌هایی که از طریق مسیر کاتتر وارد می‌شوند، اغلب به فلبیت سپتیک منجر می‌گردند که خطرناک‌ترین نوع فلبیت است.

برای اطمینان از سلامت بیماران و جلوگیری از عوارض جدی، لازم است که مراکز درمانی در هنگام خرید تجهیزات مصرفی پزشکی، نه تنها به قیمت، بلکه به گواهی‌های کیفیت و اعتبار تولیدکننده توجه ویژه‌ای داشته باشند. رعایت استانداردهای سخت‌گیرانه در تولید ست‌های سرم، تضمین می‌کند که مسیر تزریق عاری از آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی باشد.

راهکارهای کاهش فلبیت: انتخاب هوشمندانه تجهیزات

برای حفظ رگ‌های بیمار و به حداقل رساندن نرخ فلبیت، اتخاذ رویکردی چندجانبه ضروری است:

1. بررسی استانداردها: تنها تجهیزاتی را خریداری کنید که دارای گواهینامه‌های معتبر (مانند CE یا ISO) برای زیست‌سازگاری و استریلیزاسیون باشند.
2. تأکید بر مواد اولیه: ترجیحاً از آنژیوکت‌هایی با جنس پلی‌اورتان استفاده شود که انعطاف‌پذیری بیشتری درون رگ دارند و تحریک مکانیکی را کاهش می‌دهند.
3. آموزش پرسنل: استفاده صحیح از تکنیک آسپتیک (بدون آلودگی) و آموزش نحوه انتخاب اندازه مناسب کاتتر برای هر رگ، از اهمیت بالایی برخوردار است.
4. بازرسی دوره‌ای: حتی تجهیزات باکیفیت نیز باید از نظر سلامت بسته‌بندی قبل از استفاده بررسی شوند.

نتیجه‌گیری

خراب شدن رگ بیمار و بروز فلبیت، یک عارضه اجتناب‌ناپذیر نیست، بلکه نتیجه تلاقی عوامل مختلف از جمله کیفیت نامناسب تجهیزات مصرفی است. در فرآیند حساس دسترسی وریدی، آنژیوکت و ست سرم به عنوان رابط‌های حیاتی بین دارو و بدن بیمار عمل می‌کنند. کیفیت پایین این وسایل می‌تواند از طریق ایجاد آسیب مکانیکی در بدنه رگ، تحریک شیمیایی توسط مواد نامرغوب یا ورود عوامل عفونی، منجر به التهاب و نارسایی عروقی شود. تمرکز بر تأمین تجهیزات پزشکی استاندارد و باکیفیت، گام اول و اصلی در حفظ سلامت رگ‌های بیماران و تضمین اثربخشی درمان‌های تزریقی است.