همه چیز در مورد دستگاه همودیالیز

همودیالیز چیست؟ دستگاه همودیالیز برای چه کاربری استفاده می شود ؟ و چگونه کار می کند؟ در جواب سوال اول باید بگویم HEM به معنای خون و DIALYSIS به معنای تصفیه کردن آن است . یعنی می توان گفت که اندام کلیه یه همودیالیز است و در جواب سوال دوم به درد کسانی می خورد که برای تصفیه کردن خون خودشان به علت کار آمد نبودن کلیه مشکل دارند و برای دانستن سوال سوم شما را به خواندن متن دعوت می کنم.

دستگاه دیالیز چیست ؟

دستگاه دیالیز یا دستگاه همودیالیز عبارت است از تصفیه و دفع سموم از خون, توسط یک محلول و از میان غشاء نیمه‌تراوا (فیلتر همودیالیز). منافذ این غشاء به‌اندازه‌ای هستند که الکترولیت‌ها, اوره, کراتینین, قند و بعضی از مواد دیگر بنا از اصل انتشار از آن بگذرند. به طور کلی دستگاه همودیالیز یکی از مهم ترین تجهیزات پزشکی برای بیماران کلیوی است.

مدت زمان انجام دیالیز

عمل دیالیز برای کسانی که کلیه خود را ازدست‌داده‌اند, معمولاً هفته‌ای دو الی سه بار و هر دفعه سه الی شش ساعت انجام می‌شود.

دستگاه دیالیز معمولاً حدود 120 لیتر خون را در هفته تصفیه می‌کند, درحالی‌که برای کلیه طبیعی این مقدار حدود 1200 لیتر خون در هفته می‌باشد. به خاطر طبیعت تناوبی و راندمان پایین کلیه مصنوعی سطح اوره در خون متغیر و معمولاً بالاست.

اعمال کلیه:

کلیه چهار عمل عمده و اساسی را در بدن انجام می‌دهد:

1. حفظ تعادل آب: کمبود بیش‌ ازحد آب در بدن باعث تشنگی, منگی و اغماء خصوصاً در افراد مسن می‌شود و زیاد بودن بیش‌ازحد آن باعث تهوع, بی‌اشتهایی, استفراغ, منگی, خواب‌آلودگی و حملات صرعی می‌گردد.
2. حفظ تعادل یون‌های حیاتی بدن: کمبود سدیم منجر به سردرد و استفراغ و قولنج‌های دردناک می‌شود و برعکس تشنگی, تب, افزایش تحریک‌پذیری عصبی و شوک گردش خونی از اثرات افزایش سدیم می‌باشد. همچنین وجود غلظت‌های مشخصی از پتاسیم برای کارکرد طبیعی بدن لازم است و کمبود آن سبب ضعف عضلانی, خستگی و فلج می‌گردد.
3. دفع مواد حاصل از متابولیسم سلولی خصوصاً اوره و کراتینین: عملکرد نامناسب کلیه افزایش میزان اوره, کراتینین و انواع مواد سمی دیگر را در پی دارد و این وضعیت سندرم اوره نامیده می‌شود که شامل نشانه‌هایی از قبیل ضعف, بی‌اشتهایی و بی‌خوابی است.
4. حفظ PH خون: PH خون باید حدود 4/7 ثابت باشد. رژیم غذایی در تغییر PH خون مؤثر است و یکی از تصحیح کننده‌های وضعیت اسیدی (اسیدوز) و باز (الکالوز) در خون کلیه است.البته علاوه بر اینها وظایف دیگری از جمله تولید بعضی از هورمون ها نیز بر عهده کلیه است.

چه زمانی دیالیز انجام میشود؟

نارسایی کلیه شامل سه صورت حاد, مزمن و پیشرفته است. در نارسایی حاد عملکرد کلیه‌ها برای چند ساعت یا چند روز مختل می‌شود و درمان‌پذیر است. نارسایی مزمن در اثر تخریب نفرون های کلیه به وجود می‌آید که در اغلب موارد می‌توان با رعایت رژیم غذایی و مصرف دارو بیماری را تا مدتی تحت کنترل آورد. نارسایی پیشرفته کلیه نتیجه نهایی نارسایی مزمن است و آن زمانی است که عملکرد کلیه به 10% حد طبیعی خود برسد. در این حالت کار کلیه‌ها به انتها رسیده و بیمار برای ادامه حیات ناگزیر از پیوند کلیه یا دستگاه دیالیز یا همودیالیز منظم است.

دستگاه دیالیز چگونه کار میکند؟

دیالیز یک فرآیند پاک سازی خون است که وظیفهر ی جایگذاری کارهای کلیه را بر عهده می گیرد. در دستگاه دیالیز، خون از بدن گرفته می شود و از فیلتر های ویژه ای می گذرد که کارایی کلیه ها را انجام می دهد. این فلیتر هابه عنوان کلیه مصنوعی عمل می کنند. و مواد زاید و مضر را از خون حذف می کنند و بعد از تمام این کارها خون پاک سازی شده را به بدن بر میگرد اند.

عملکرد دستگاه دیالیز

عملکرد دستگاه دیالیز بر سه اصل زیر استوار است:

• انتشار (Diffusion): یعنی حرکت ذرات از یک ناحیه با غلظت زیاد به ناحیه‌ای با غلظت کمتر. در بدن انتشار معمولاً از طریق یک غشاء نیمه‌تراوا انجام می‌شود. انتشار باعث حرکت اوره, کراتینین و اوریک‌اسید از خون بیماران به داخل محلول دیالیز می‌شود همین اصل در مورد حرکت یون‌های پتاسیم نیز صادق است. گرچه غلظت گلبول قرمز و پروتئین در خون بالاست اما این مولکول ها به‌قدری بزرگ هستند که از میان سوراخ‌های غشاء عبور نمی‌کنند, بنابراین از خون خارج نمی‌شوند.
• پدیده اسمز (Osmosis): یعنی حرکت آب از یک غشاء نیمه‌تراوا از ناحیه با غلظت پایین به ناحیه‌ای با غلظت بالاتر. اسمز مسئول برداشت مایع اضافی از بدن بیمار می‌باشد.
• اولترافیلتراسیون(UltraFiltrasion): یعنی حرکت مایع از میان یک غشاء نیمه‌تراوا در نتیجه یک اختلاف فشار مصنوعی. اولترافیلتراسیون در برداشت مایع مؤثرتر از اسمز عمل می‌کند و در همودیالیز به همین منظور به‌کار می‌رود.

بلوک دیاگرام دستگاه همودیالیز

محلول دستگاه همودیالیز:

در دستگاه دیالیز محلول ترکیبی است که تا حد ممکن شبیه به ترکیب پلاسمای طبیعی خون باشد. مواد موجود در محلول دیالیز عمدتاً عبارت‌اند از کلروسدیم, کلروپتاسیم, کلرومنیزیم. گلوکز و استات سدیم یا بی‌کربنات سدیم می باشد. تاکنون رایج‌ترین دیالیز با استفاده از استات سدیم بوده است. چرا که تا مدت‌ها بدون اینکه خراب شود, قابل نگهداری است. این ماده پس از ورود به خون در کبد متابولیزه شده به بی‌کربنات تبدیل می‌شود و در خون می‌ماند.

اجزای دستگاه دیالیز

دستگاه همودیالیز، دستگاهی است که از یک سو خون بیمار را به درون فیلتر هدایت و سپس از آنجا به بدن بیمار بازمی‌گردد و از سوی دیگر محلول دیالیز را با شرایط مناسب تهیه و به سمت دیگر فیلتر هدایت می‌نماید و بدین‌ صورت امکان تبادل آب و یون‌ها را بین دو سمت فیلتر برقرار می‌سازد. بر این اساس دستگاه دیالیز را می‌توان به دو بخش عمده تقسیم‌بندی کرد:

1. سیستم تهیه و انتقال محلول دیالیز
2. سیستم انتقال خون

هر کدام از این سیستم‌ها شامل یک سری اجزاء و مسیرهای هیدرولیکی و نیز اجزاء کنترل‌کننده و نمایشگر می‌باشند.

1. سیستم تهیه و انتقال محلول دیالیز:

این سیستم مجموعه اجزایی است که محلول دیالیز را با غلظت, دما و PH مناسب تهیه‌کرده و آن را به فیلتر منتقل می‌نماید و سپس محلول خروجی از فیلتر را به خارج از دستگاه همودیالیز هدایت می‌نماید. همچنین در این سیستم فشار یا دبی به‌طور مناسب جهت آبگیری موردنظر تنظیم می‌گردد. بنابراین این سیستم به دو بخش قابل‌تفکیک است:

– سیستم آماده‌سازی محلول دیالیز

– سیستم تنظیم فشار یا دبی جهت اولترافیلتراسیون

برای آماده‌سازی محلول دیالیز, ابتدا آب ورودی به دستگاه دیالیز به مقدار لازم گرم و سپس به نسبت معینی با محلول غلیظ دیالیز که می‌تواند استات یا بی‌کربنات باشد ترکیب می‌شود. معمولاً این نسبت 1 به 34 است, در دستگاه‌های رایج امروزی یک پمپ از نوع پریستالتیک یا تزریقی با استفاده از یک سنسور غلظت (از نوع هدایتی) میزان مشخصی از مایع غلیظ را به داخل آب پمپ می‌نماید.

به‌طورکلی اجزاء مدارهای هیدرولیکی دستگاه دیالیز عبارت است از:

1. مجموعه آب ورودی: جهت تنظیم و یکسان‌سازی دبی آب ورودی به دستگاه.
2. مجموعه گرمایش آب ورودی: جهت تنظیم و یکسان‌سازی دمای محلول دیالیز با خون. این مجموعه می‌تواند شامل یک مبدل حرارتی پیش گرم‌کن و یک گرم‌کن اصلی باشد.
3. مجموعه هوا زدایی: جهت خارج نمودن حباب هوا از آب و محلول دیالیز برای اجتناب از خطاهایی که این حباب‌ها در سنجش غلظت محلول ایجاد می‌کنند.
4. پمپ‌های انتقال محلول: که ممکن است شامل یک یا چند پمپ باشند. این پمپ‌ها در برخی از دستگاه‌ها وظیفه تنظیم فشار لازم در مدار هیدرولیکی را نیز بر عهده‌ دارند.
5. مجموعه شیرهای بای‌پس: که تعیین وضعیت انتقال سیال را در مدار به عهده‌دارند. محلول می‌تواند به سمت صافی هدایت شود و یا درصورتی‌که شرایط برای دیالیز مناسب نبود بدون گذر از صافی به فاضلاب برود.
6. مجموعه ادوات تنظیم اولترافیلتراسیون در سیستم: که بسته به نوع دستگاه وظیفه تنظیم فشار یا دبی محلول را در صافی دیالیز بر عهده‌ دارند.
7. سیستم انتقال خون

پیشنهاد سردبیر:

حتما بعد از مطالعه این مقاله یک سری به مقاله “پلاک های ارتوپدی” نیز بزنید.

برای عمل همودیالیز لازم است که خون از جایی از بدن بیمار خارج شود و پس از طی مسیر و هم جاری با محلول دیالیز به بیمار برگردانده شود. در اصطلاح دیالیز, مسیر خون بین بیمار و فیلتر را مسیر شریانی و مسیر بازگشتی بین فیلتر و بیمار را مسیر وریدی می‌گویند. بسته به اینکه خون از کدام رگ خارج و به کجا بازگردد دو نوع دیالیز وجود دارد:

1- همودیالیز سرخرگ – سیاهرگ (CAVHD): خون از سرخرگ خارج و به سیاهرگ بازمی‌گردد.

2- همودیالیز سیاهرگ – سیاهرگ (CVVHD): خون از یک سیاهرگ بیمار خارج شد و به یک سیاهرگ بازمی‌گردد.

روش دوم معمول‌تر است. در روش اول نیرو محرکه خون در مسیر خارج رگی معمولاً فشار سرخرگی است. درحالی‌که در روش دوم به یک پمپ در مسیر نیاز می‌باشد. بنابراین دبی خون در مسیر خارج رگی مستقل از فشار بیمار بوده و تابع حرکت پمپ است. روش CVVHD را نیز می‌توان به دو روش انجام داد: تک سوزنی (Single Needle) و دو سوزنی (Double Needle).

روش رایج نوع دوم است. اما در روش SN مسیر خارج رگی تنها دریک نقطه با بدن در تماس است و کار چرخش خون در مسیر در دو فاز انجام می‌شود. دریک فاز خون از داخل بدن خارج و به فیلتر وارد می‌شود و در فاز بعدی خون موجود در فیلتر به بدن بازمی‌گردد معمولاً در این روش به دو پمپ خون نیاز است.

 اجزاء سیستم انتقال خون عبارت‌اند از:

 1- یک یا دو پمپ خون که از نوع پریستالتیک است تا تماس مستقیم بین خون و اجزاء پمپ وجود نداشته باشد.

 2- مجموعه تشخیص حباب هوا و انسداد مسیر خون: این مجموعه جهت تشخیص حباب‌های هوا حتی در ابعاد بسیار کوچک که باعث عوارض خطرناکی برای بیمار می‌شوند, عموماً از یک گیرنده و فرستنده اولتراسونیک استفاده می‌کنند. سرعت موج اولتراسونیک در خون و هوا با یکدیگر متفاوت

است و این اساس تشخیص حباب هوا به‌وسیله این سنسورهاست. در صورت تشخیص حباب هوا یک

سیستم مکانیکی مسیر خون به بدن بیمار را مسدود می‌کند و پس از حباب‌گیری از مسیر با رفع انسداد امکان بازگشت خون به بدن بیمار فراهم می‌آید.

3– پمپ هپارین (ماده ضد انعقاد): خون در مجاورت با اجسام خارجی منعقد می‌شود و لازم است که میزان مشخصی از ماده ضد انعقاد در طول دیالیز وارد مسیر خون شود. اغلب دستگاه‌ها به این پمپ مجهزند. (از نوع سرنگی یا پریستالتیک)    

4– سنسور فشار وریدی و شریانی

 5- بعضی از دستگاه‌ها قابلیت تزریق یک ماده ضد هپارین را هم دارا هستند تا از احتمال وقوع خونریزی‌های داخلی در بیماران بکاهد.

انواع صافی دستگاه همودیالیز (دیالیزور)

صافی دیالیز یا دیالیزور یک محفظه استوانه‌ای می‌باشد که عمل اصلی دیالیز در این قسمت انجام می‌شود و دارای 4 سوراخ می‌باشد. دو سوراخ با بخش خون در ارتباط می‌باشد که خود از یکی از این سوراخ‌ها وارد صافی دیالیز شده و از دیگری خارج می‌شود و دو سوراخ دیگر برای ورود و خروج مایع دیالیز تعبیه شده است. یک غشاء نیمه‌تراوا این دو بخش را از یکدیگر جدا می‌کند. سه نوع صافی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

الف- دیالیز کننده مارپیچی (Coil Dialyzer):

لوله‌ای دارای دیواره نیمه‌تراوا که خون به داخل آن رانده می‌شود و مایع دیالیز کننده در اطراف لوله که به شکل مارپیچ است, جریان دارد. لوله مارپیچی در مقابل عبور خون به دلیل طول زیاد لوله مقاومتی ایجاد می‌کند, پس به یک پمپ که خون را به داخل آن بفرستد, نیاز است. خون از شبکه سرخرگی گرفته می‌شود و فشار اضافی, اثر مثبت در عمل اولترافیلتراسیون غشاء دارد. لازم است مایع دیالیز تازه جایگزین مایع آلوده شود تا عبور مواد زائد باکیفیت مطلوب صورت گیرد. بدین منظور یک پمپ در مسیر مایع دیالیز تعبیه شده است.

ب- دیالیز کننده سطوح متوازی (Parallel-Plate Dialyzer):

شامل صفحات موازی نازک که درون آنها خون و خارج آنها مایع دیالیز جریان دارد. خون به‌صورت صفحات نازکی در جریان است زیرا در این صورت, نسبت سطح به حجم (Surface to volume ratio) حداکثر مقدار خود را دارا خواهد بود.

ج- فیبر توخالی کلیه (Hollow-Fibre Kidney):

قسمت اصلی که یک «Hollow Fibre» می‌باشد به شکل استوانه می‌باشد که در دو قسمت انتهایی محل‌هایی برای ورود و خروج خون وجود دارد که از طریق سوزن‌ها به بدن بیمار متصل می‌شود. روی استوانه نیز دو قسمت برای ورود و خروج مایع دیالیزی «Dialysate» قرار دارد که از طریق اتصال‌دهنده‌هایی به دستگاه دیالیز وصل می‌شود.

داخل استوانه لوله‌هایی از جنس لوله‌های مویین قرار دار که به‌صورت یک رشته کنار هم قرارگرفته‌اند. این لوله‌ها قطر میکرونی دارند که خون حتی اگر فشار هم نداشته باشد به‌راحتی در آنها نفوذ می‌کنند و در طول استوانه پیش می‌رود. این لوله‌های مویین در حدود ده تا پانزده هزار فیبر توخالی هستند که با قطر داخلی 2/0 میلی‌متر و طول 150 میلی‌متر کنار هم قرارگرفته‌اند.

عملکرد این استوانه‌ها که «Coil» نامیده می‌شوند بدین‌صورت است که خون بیمار از بالا به پایین درون این کویل‌ها جریان می‌یابند و مایع دیالیزی نیز که توسط دستگاه دیالیز آماده شده است به‌منظور افزایش بازده در فضای فیبرها و در خلاف جهت عبور خون یعنی از پایین به بالا داخل کویل پمپ می‌شود. خون در تماس مستقیم با مایع دیالیزی نیست بلکه خون از طریق لوله‌هایی موئی مولکول‌های بزرگی چون پروتئین قند و غیره را از خود عبور نمی‌دهد و تنها مولکول‌های کوچک خون و مواد زائد خون قادر به عبور از لوله‌های مویینی می‌شوند.

در واقع مایع دیالیزی از طریق جاذبه اولین مواد زائد را از لوله‌های مویین جذب می‌کند و یک تبادل یونی در این قسمت صورت می‌گیرد. مواد زائد از سوی دیگر کویل به دستگاه دیالیز متصل است, دفع می‌شود و خون تصفیه‌شده نیز از سر دیگر کویل به بدن بیمار بازگردانده می‌شود.

خلاصه و جمع بندی

امیدواریم توانسته باشیم مطالب ارزنده و کاربردی را برایتان تهیه کرده باشیم. صمیمانه آماده شنیدن نظرات و تجربیات تان درباره با دستگاه همودیالیز یا دستگاه دیالیز هستیم. به منظور جمع آوری و تدوین مطالب ارائه شده زحمات زیادی کشیده شده است ممنون می شیم در صورت استفاده از مطالب نسبت به لینک به اصل مطلب همکاری داشته باشید.

کامران نوروزی

سلام خوشحالم که با شما آشنا شدم من کامران نوروزی ام. کارشناس ارشد تجهیزات پزشکی کنجکاو و عاشق نویسندگی داستان من دقیقا از زمانی شروع شد که با دنیای تجارت الکترونیک آشنا شدم از اون موقع تا حالا سعی کردم بهترین تجربه خرید و مشاوره آنلاین تجهیزات پزشکی رو به کاربران هاسپکسا منتقل کنم. و این داستان همچنان ادامه داره ….