پت اسکن (PET Scan) چیست؟ کاربردها، نحوه انجام، آمادگی و سوالات متداول

تصویربرداری به شیوه پت PET یکی از روش های تصویر برداری در پزشکی هسته‌ای است. ابزاری قدرتمند و غیر تهاجمی که قادر است از طریق نشان دادن تغییرات متابولیک و عملکردی ضایعه اطلاعاتی را در جهت تشخیص و درمان بیماری ها دراختیار پزشک قرار دهد که ممکن  است از طریق سایر روش های تصویر برداری شامل CT اسکن و MRI بدست نیاید.
PET-CT با انجام دو روش PET و CT همزمان اطلاعات دقیقی از وضعیت متابولیک/ عملکردی ضایعات و جزئیات آناتومیک آنها را فراهم می آورد. به علاوه با انجام Attenuation Correction جزییات ظریف تر و با دقت بالاتری در زمان کوتاه تر بدست می دهد. 

پت اسکن (PET Scan) چیست؟

پت اسکن یا توموگرافی گسیل پوزیترون (Positron Emission Tomography) یک روش پیشرفته تصویربرداری پزشکی است که در تشخیص دقیق بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان، مشکلات مغزی و قلبی کاربرد دارد. برخلاف سایر روش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی، در پت اسکن عملکرد سلول‌ها و بافت‌ها بررسی می‌شود، نه فقط ساختار آن‌ها. لازم به ذکر است که تجهیزات پزشکی پت اسکن نقش مهمی در تشخیص و درمان بیماری های مختلف ایفا می کند.

پت اسکن چیست و چگونه کار می‌کند؟

پت اسکن یک روش تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از یک ماده رادیواکتیو (به نام رادیو دارو یا radiotracer) عملکرد اندام‌ها و بافت‌های بدن را بررسی می‌کند. این ماده معمولاً گلوکز حاوی یک ایزوتوپ رادیواکتیو است و چون سلول‌های بدن برای فعالیت به انرژی نیاز دارند، جذب آن در سلول‌ها میزان فعالیت آن‌ها را نشان می‌دهد.

تفاوت PET Scan با CT Scan یا MRI چیست؟

• CT Scan و MRI ساختار فیزیکی بدن (استخوان، عضله، تومور، …) را نشان می‌دهند.

• PET Scan فعالیت سلول‌ها و متابولیسم آن‌ها را بررسی می‌کند.

برای مثال: ممکن است یک تومور کوچک در CT دیده نشود، اما چون سلول‌های سرطانی فعال‌تر از سلول‌های طبیعی هستند، در پت اسکن به‌وضوح نمایان می‌شوند.

کاربردهای اصلی پت اسکن

در بیماری های بدخیم و سرطان ها امکان تصویر برداری هم زمان از ویژگی‌های متابولیک و آناتومیک ضایعه را خصوصاٌ در سلول های بدخیم با رشد سریع فراهم می آورد. ضایعات با اندازه کوچک از طریق پت اسکن کشف شده و با CT محل دقیق تر آن ها مشخص می شود. مزیت انجام همزمان دو روش بررسی در قالب یک روش و تکمیل آن در مدت زمان کوتاه (30 دقیقه) PET-CT را به یک روش مطلوب جهت بررسی بیماری های بدخیم تبدیل کرده است.

1. تشخیص و بررسی سرطان

پت اسکن در موارد زیر از سرطان بسیار کاربرد دارد:

• تشخیص اولیه تومورهای بدخیم

• تشخیص متاستاز (گسترش سرطان به سایر نقاط بدن)

• ارزیابی پاسخ به شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی

• تشخیص بازگشت مجدد سرطان

2. بیماری‌های مغزی

• تشخیص دقیق آلزایمر

• افتراق بین انواع زوال عقل (دمانس)

• بررسی عملکرد مغز در بیماری صرع

• یافتن محل دقیق تشنج پیش از جراحی

3. بیماری‌های قلبی

• بررسی نواحی از قلب که خون کافی دریافت نمی‌کنند

• تشخیص نواحی آسیب‌دیده پس از سکته قلبی

تصویربرداری به روش PET-CT به دلیل تلفیق خصوصیات آناتومیک و متابولیک ضایعه این امکان را به پزشک معالج می دهد که بهترین راهکار تشخیصی و یا درمانی را در مناسب ترین زمان به کار گیرد. PET-CT بیشترین کاربرد را در سرطان های ریه، کولون و رکتوم، پستان، ملانوم، مری، تومورهای سر و گردن، تیروئید، تخمدان، سرویکس و بیضه دارا می باشد. 

مهمترین کاربرد های PET-CT در بیماری های بدخیم، بیماری های ایسکمیک قلبی و بیماری‌های مغز است.

مزایای تصویر برداری به روش PET-CT در بیماری های بدخیم 

1. تشخیص بیماری در مراحل اولیه
2. کاهش نیاز به انجام اقدامات تهاجمی جهت تعیین وسعت بیماری
3. امکان بررسی دقیقتر وسعت بیماری به دلیل رزولوشن و حساسیت بالا
4. امکان بررسی آسانتر وسعت بیماری به دلیل انجام اسکن از تمام بدن در یک مرحله
5. راهنمای انتخاب درمان ارجح، ارزیابی پاسخ به درمان و اثر بخشی آن
6. تشخیص زودرس عود و افتراق عود بیماری از تغییرات بافتی ناشی از درمان‌های جراحی و یا رادیوتراپی
7. تعیین پیش آگهی بیماری در مراحل اولیه قبل از شروع درمان
8. امکان تعیین دقیق محل ضایعه جهت انجام بیوپسی و اقدامات درمانی از قبیل جراحی و رادیوتراپی
9. می تواند در کاهش هزینه های کلی درمان نقش بسزایی داشته باشد.

کاربرد مهم دیگر PET-CT در بیماری های قلبی است که می تواند با صحت بالا وضعیت خونرسانی دیواره قلب، زنده بودن عضله قلب و عملکرد آن را مشخص کند.در بیماری‌های مغزی نیز در موارد اختلالات حافظه و آلزایمر و نیز در تعیین دقیق کانون تشنج جهت تشخیص و راهنمایی جراح (در صورت نیاز به مداخله جراحی در موارد تشنج‎های مقاوم به درمان) کاربرد دارد.

چگونه یک PET Scan انجام می‌شود؟

مراحل تصویربرداری پت اسکن:

1. تزریق رادیو دارو: معمولاً از طریق رگ (مثل تزریق سرم) یک ماده‌ای به بدن تزریق می‌شود که حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان نیاز دارد تا در بدن پخش شود.

2. انتظار برای جذب ماده: در این مدت فرد باید بی‌حرکت و آرام بماند.

3. ورود به دستگاه PET: بیمار روی تخت دراز می‌کشد و تخت به‌آرامی وارد دستگاه PET می‌شود.

4. اسکن گرفتن: دستگاه با استفاده از دوربین‌های حساس، فعالیت سلولی را ثبت می‌کند. معمولاً ۲۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد.

آمادگی قبل از پت اسکن

برای گرفتن نتایج دقیق، باید نکاتی را قبل از انجام PET Scan رعایت کرد:

• روز قبل از انجام اسکن یک غذای پر پروتئین و کم کربوهیدرات میل شود.
•  روز قبل از انجام پت اسکن فعالیتهای فیزیکی محدود شود .
• بیماران دیابتی لازم است از چند روز قبل رژیم غذایی و سطح گلوکز سرمی خود را تحت کنترل قرار دهند. سطوح خیلی بالای گلوکز سرم خون منجر به رقیق شدن گلوکز رادیواکتیو تزریقی در بدن و لذا بروز اختلال در نتایج اسکن خواهد شد.
• حداقل 12 ساعت قبل از انجام اسکن ناشتایی لازم است. نوشیدن آب بلا مانع است. از مصرف آب طعم دار، قهوه، چای، ماء الشعیر ، آدامس، آدامس ترک سیگار، آبنبات ، قرص نعناع، آب میوه، شربت سرفه و هرگونه مکمل های رژیمی حتی از انواع بدون قند آن خودداری شود. مصرف این مواد می تواند بر روی  نتایج اسکن تأثیر بگذارد.
• قبل از انجام اسکن آب کافی نوشیده شود.

• پرهیز از ورزش: فعالیت شدید فیزیکی ۲۴ ساعت قبل از اسکن توصیه نمی‌شود.

• اطلاع از بارداری یا شیردهی: خانم‌ها باید در صورت باردار بودن یا شیردهی به پزشک اطلاع دهند.

رژیم غذایی قبل از پت اسکن

رژیم غذایی آمادگی قبل از پت اسکن به دلیل کنترل مقدار قند و کربوهیدرات در خون بیمار انجام می شود. این کنترل ضروری است چرا که ماده رادیواکتیو مورد استفاده در پت اسکن به قند و کربوهیدرات جذب می شود. بنابراین، اگر مقدار قند و کربوهیدرات خون بیمار زیاد باشد، ممکن است تصاویر پت اسکن به درستی تفسیر نشوند.

به طور کلی 12 ساعت قبل از اسکن بیمار باید یک رژیم غذایی با کربوهیدرات کم داشته باشد. غذاهایی که می تواند استفاده کند: گوشت، تخم مرغ، کره و سبزیجات بدون نشاسته. توجه داشته باشید که 6 ساعت قبل از انجام پت اسکن بیمار باید ناشتا باشد اما ممکن است که گفته ی پزشک مجاز به نوشیدن آب باشد.

مراقبت های بعد از پت اسکن

بعد از پت اسکن چه بخوریم؟

بیمار بعد از انجام پت اسکن می تواند به رژیم غذایی معمول خود بازگردد اما توجه داشته باشید برای آمادگی قبل از پت اسکن از غذاهای پر چرب و پر ادویه خودداری کنید. ممکن است پزشک توصیه کند که مایعات زیادی به خصوص آب بنوشید چرا که این کار باعث می شود تا ماده رادیو اکتیو موجود در بدن سریع تر دفع شود.

آیا پت اسکن عوارضی دارد؟ خطرات و عوارض پت اسکن

در حال حاضر سالانه 2 میلیون PET-CT در سراسر دنیا انجام می شود. تاکنون عارضه ای از تزریق قند نشاندار و سایر داروهای PET گزارش نشده است. این داروی رادیو اکتیو نیمه عمر بسیار کوتاهی دارد و بعد از 24 ساعت از تزریق تقریباٌ به طور کامل از بدن پاک می شود. حال عمومی بیمار بعد از انجام اسکن کاملا خوب است و مجاز به استفاده از هرگونه غذا و مایعات یا داروهای قبلی می باشد.

مقدار رادیواکتیو مورد استفاده در PET بسیار کم است و معمولاً هیچ عارضه جدی ندارد. با این حال، برخی بیماران ممکن است علائمی خفیف مانند:

• سردرد ملایم

• تهوع

• حساسیت خفیف در محل تزریق

را تجربه کنند که معمولاً موقتی هستند. این اسکن برای خانم‌های باردار به طور کلی توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط خاص.

میزان اشعه‌ای که بیمار دریافت می کند چقدر است؟

این میزان معادل انجام کمتر از یک CT اسکن معمولی و نیز معادل میزان کل اشعه‌ای است که در طی دو- سه سال از محیط به طور طبیعی دریافت می شود. این میزان تشعشع بسیار کم است و در صورت عدم بارداری و شیردهی ضرری ندارد. به علاوه از آنجا که قند رادیواکتیو از طریق کلیه ها و مثانه دفع می شود،لذا مصرف هر چه بیشتر آب و دفع هرچه بیشتر ادرار میزان تشعشع دریافتی را به حداقل خواهد رساند.

لازم است از تماس نزدیک با افراد خانواده و دوستان، به ویژه کودکان زیر 12 سال و خانم های باردار تا 18 ساعت بعد از تزریق خودداری کرد. در صورت شیردهی، تا 24 ساعت بعد از انجام تزریق از شیر دادن خودداری شود. انجام این اسکن در خانم های باردار جنین را در معرض تشعشع قرار می دهد. لذا انجام اسکن باید با منفعت سنجی دقیق انجام شود.

سوالات متداول درباره PET Scan

آیا پت اسکن درد دارد؟

خیر، پت اسکن یک روش غیر تهاجمی است و تنها بخشی که ممکن است دردناک باشد، تزریق ماده رادیواکتیو است که مشابه تزریق سرم یا خون‌گیری است.

قیمت پت اسکن چقدر است؟

هزینه PET بسته به نوع مرکز تصویربرداری، شهر، کاربرد (سرطان، مغز یا قلب) و اینکه آیا بیمه هزینه را پوشش می‌دهد یا نه، متفاوت است. به طور میانگین، قیمت پت اسکن در ایران بین ۸ تا ۱۵ میلیون تومان است. توصیه می‌شود قبل از مراجعه، با مرکز مورد نظر تماس بگیرید.

آیا می‌توان با پت اسکن همه سرطان‌ها را تشخیص داد؟

خیر، برخی سرطان‌ها ممکن است در PET Scan به خوبی قابل مشاهده نباشند (مثل بعضی سرطان‌های مغز یا کلیه). همچنین، PET معمولاً در کنار روش‌های دیگر مثل MRI یا بیوپسی برای تشخیص دقیق‌تر استفاده می‌شود.

چقدر طول می‌کشد نتیجه پت اسکن آماده شود؟

نتیجه اسکن معمولاً بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد توسط پزشک رادیولوژیست گزارش می‌شود و به متخصص مربوطه ارجاع داده می‌شود.

آیا بعد از انجام PET Scan باید مراقب بود؟

پس از انجام اسکن:

• مقدار زیادی آب بنوشید تا ماده رادیواکتیو سریع‌تر از بدن دفع شود.

• تا چند ساعت تماس نزدیک با کودکان یا خانم‌های باردار را محدود کنید.

• در صورت بروز علائم غیرعادی، با پزشک مشورت کنید.

مزایای پت اسکن نسبت به سایر روش‌ها

• دقت بالا در تشخیص زودهنگام سرطان

• امکان تشخیص عملکرد اندام‌ها نه فقط شکل آن‌ها

• کمک به برنامه‌ریزی دقیق درمان

خلاصه و جمع بندی

پت اسکن یکی از دقیق‌ترین روش‌های تصویربرداری در پزشکی مدرن است که نقش مهمی در تشخیص، پیگیری و درمان بیماری‌های پیچیده مثل سرطان، آلزایمر و بیماری‌های قلبی دارد. این روش با نمایش عملکرد سلولی بدن، به پزشکان کمک می‌کند تا تصمیمات درمانی بهتری بگیرند.

اگر پزشک برای شما یا یکی از عزیزانتان انجام PET Scan را تجویز کرده است، نگران نباشید. با رعایت نکات آمادگی و انجام آن در یک مرکز معتبر، می‌توانید بهترین نتیجه ممکن را بگیرید.

منابع بیشتر مطالعه برای شما:

https://www.mayoclinic.org

کامران نوروزی

سلام خوشحالم که با شما آشنا شدم من کامران نوروزی ام. کارشناس ارشد مهندسی پزشکی کنجکاو و عاشق نویسندگی داستان من دقیقا از زمانی شروع شد که با دنیای تجارت الکترونیک آشنا شدم از اون موقع تا حالا سعی کردم بهترین تجربه خرید و مشاوره آنلاین تجهیزات پزشکی رو به کاربران هاسپکسا منتقل کنم. و این داستان همچنان ادامه داره ….